Chorobę wywołuje wirus afrykańskiego pomoru świń (Asfivirus – ASFV). Wirus afrykańskiego pomoru świń jest odporny na wysoką i niską temperaturę, procesy gnilne, wędzenie, krótkotrwałe gotowanie, wysychanie; potrafi przetrwać do 6 miesięcy w mrożonym mięsie, zachowuje właściwości zakaźne we krwi, kale, tkankach przez okres nawet 3-6 miesięcy.
Źródło zakażenia stanowią chore świnie domowe oraz dzikie. Nosicielem pośrednim wirusa może być też człowiek. Ludzie nie są jednak wrażliwi na zakażenie wirusem ASF, w związku z czym choroba ta nie stwarza zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka.
Choroba najczęściej ma przebieg ostry. Rzadko przebiega nadostro lub przewlekle. Charakterystyczne objawy to brak apetytu, zapalenie spojówek, kaszel, pienisty wypływ z nosa, biegunka, wymioty. Mogą wystąpić drgawki. Śmiertelność prawie zawsze wynosi 100%. Część dzików może przeżyć zakażenie, pozostając jednak nosicielami.
AFRYKAŃSKI POMÓR ŚWIŃ W POLSCE
Od czerwca 2013 roku afrykański pomór świń rejestruje się na Białorusi. W lutym 2014 wykryto w Polsce pierwsze przypadki ASF u padłych dzików, które prawdopodobnie przedostały się z Białorusi. Do końca 2015 roku wszystkie stwierdzone na terenie kraju przypadki ASF zlokalizowane były w pobliżu granicy z Białorusią na obszarze trzech powiatów – sokólskiego, białostockiego i hajnowskiego w województwie podlaskim. Jednak w 2016 roku choroba rozszerzyła się także na wschodnie części województwa mazowieckiego i północne części lubelskiego.
Obecnie w Polsce oraz krajach sąsiadujących, takich jak Litwa, Łotwa, Estonia i Ukraina stwierdza się występowanie ASF w populacji wolno żyjących dzików, ale również w gospodarstwach z przyzagrodową hodowlą świń i gospodarstwach komercyjnych. Dotychczas w Polsce stwierdzono ponad 2136 przypadków ASF u dzików oraz 112 ognisk u świń. W krajach nadbałtyckich dotkniętych problemem ASF dotychczas zanotowano zbliżoną liczbę ognisk u świń, jednakże zidentyfikowano kilkakrotnie większą liczbę zakażonych wirusem ASFV dzików. Liczba przypadków u dzików wzrasta w sposób ciągły. W związku z potencjalnym zagrożeniem szerzenia się ASF wiele innych państw, włączając Niemcy czy Finlandię, prowadzi masowy odstrzał dzików w celu zmniejszenia ich populacji.
Zapobieganie ASF
W związku z dużym znaczeniem epidemiologicznym i ekonomicznym spowodowanym występowaniem afrykańskiego pomoru świń oraz brakiem szczepionki i innych środków zapobiegania szerzenia się choroby, jedną z podstawowych metod jej zwalczania jest stosowanie skutecznych środków dezynfekcyjnych.
Jednym z najskuteczniejszych środków do mycia i dezynfekcji o szerokim spektrum działania i zastosowania jest VIRKON-S. Ponadto badania przeprowadzone przez Zakład Chorób Świń Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach udowodniły skuteczność preparatów SULFOXID oraz CHLOROTAAB-D w walce z wirusem afrykańskiego pomoru świń (ASF).
Najczęstszym sposobem zakażenia zwierząt jest bezpośredni lub pośredni kontakt ze zwierzętami zakażonymi. Rozprzestrzenianie się wirusa jest stosunkowo łatwe za pośrednictwem osób i pojazdów odwiedzających gospodarstwo, skażonego sprzętu i narzędzi, zwierząt mających swobodny dostęp do gospodarstwa (gryzonie, koty, psy), jak również przez skażoną paszę, wodę oraz skarmianie zwierząt odpadami kuchennymi (zlewkami) zawierającymi nieprzetworzone mięso zakażonych świń lub dzików.
Kiedy zostaje stwierdzone ognisko ASF, konieczne jest szybkie działanie i współpraca wielu służb. Zwierzęta chore i podejrzane są zabijane, całe stada świń są wybijane, a ich zwłoki niszczone. Całe gospodarstwa są oczyszczane i dezynfekowane preparatami, które niszczą wirusa ASFV (np. Virkonem-S). Aby można było wprowadzić nowe świnie, musi minąć co najmniej 40 dni od dezynfekcji. Ponadto wokół ogniska ASF wyznacza się obszar zapowietrzony (promień 3 km) i obszar zagrożony (promień 7 km poza obszar zapowietrzony); w tych obszarach stosowane są nakazy, zakazy, ograniczenia i nadzór, aby kontrolować stan zdrowia świń.
W związku z występowaniem afrykańskiego pomoru świń w Polsce na terytorium kraju zostały wyznaczone obszary objęte różnymi restrykcjami:
- obszar zagrożenia,
- obszar objęty ograniczeniami,
- obszar ochronny.
Restrykcje dotyczą głównie przemieszczania świń, mięsa wieprzowego i innych produktów pozyskanych od świń oraz dzików i ich mięsa z i do gospodarstw znajdujących się w tych obszarach.
Ponadto w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się choroby w Polsce prowadzony jest odstrzał sanitarny dzików.
Oprócz wyznaczenia stref z ograniczeniami weterynaryjnymi, realizowany jest też program bioasekuracji, którego celem jest walka z ASF. W lutym 2018r. znowelizowano rozporządzenie wprowadzające ten program, gdyż konieczne było dokonanie istotnych zmian i wprowadzenie nowych obowiązków dla hodowców w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa gospodarstw.
Przede wszystkim, aby ograniczyć ryzyko zakażenia świń wirusem ASF, w gospodarstwach, w których utrzymywane są świnie, powinna być wdrożona bioasekuracja – wszystkie podstawowe zasady zabezpieczenia miejsc utrzymywania zwierząt, w tym zwłaszcza:
- nieskarmianie zwierząt paszą niewiadomego pochodzenia ani produktami (w tym resztkami, zlewkami) pochodzenia zwierzęcego;
- niezakupywanie świń z niewiadomego źródła;
- zastosowanie mat dezynfekcyjnych na wjazdach i wyjazdach do/z gospodarstw i przed wejściami do budynków inwentarskich;
- dezynfekcja budynków i sprzętu odpowiednimi preparatami, np. Virkonem-S;
- zabezpieczenie przed dostępem zwierząt dzikich do budynków inwentarskich, magazynów pasz oraz miejsc przechowywania ściółki;
- ograniczanie dostępu osób postronnych do zwierząt;
- zachowanie podstawowych zasad higieny – odkażanie rąk i obuwia, dezynfekcja powierzchni; stosowanie odzieży ochronnej, odzieży jednorazowej.
Dostosowanie gospodarstw do wymagań dotyczących bioasekuracji określonych w programie jest obowiązkowe dla posiadaczy świń na obszarze województw: lubelskiego, mazowieckiego i podlaskiego.
Wymagania bioasekuracji:
- Zabezpieczenie gospodarstwa, w którym są utrzymywane świnie w systemie otwartym, podwójnym ogrodzeniem, o co najmniej 1,5 m wysokości, na podmurówce lub z wkopanym krawężnikiem.
- Wdrożenie programu monitorowania i zwalczania gryzoni.
- Przeprowadzanie okresowych zabiegów dezynsekcji (od kwietnia do listopada każdego roku).
- Prowadzenie rejestru środków transportu do przewozu świń, które wjeżdżają na teren gospodarstwa, oraz rejestru wejść osób do pomieszczeń, w których są utrzymywane świnie.
- Zabezpieczenie budynku, w którym są utrzymywane świnie, przed dostępem zwierząt domowych.
- Utrzymywanie świń w gospodarstwach w zamkniętych pomieszczeniach, z wyjątkiem świń utrzymywanych w systemie otwartym.
- Zapewnienie aby:
- osoby mające kontakt ze świniami w gospodarstwie nie utrzymywały własnych świń poza tym gospodarstwem oraz nie zajmowały się dodatkowo obsługą świń w innych gospodarstwach,
- do budynków, w których są utrzymywane świnie, nie wchodziły osoby postronne,
- osoby przebywające w budynkach inwentarskich używały odzieży ochronnej (w tym odzieży jednorazowej) oraz obuwia ochronnego.
- Posiadanie w gospodarstwie, w którym są utrzymywane świnie, pisemnego planu bioasekuracji obejmującego:
- dokumentację przestrzegania wymagań określonych w pkt. 2-4,
- rejestr produktów biobójczych używanych w gospodarstwie,
- program czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeń i sprzętu mającego kontakt ze świniami,
- zasady używania oraz czyszczenia i dezynfekcji odzieży ochronnej, odzieży jednorazowej i obuwia.
- Zabezpieczenie budynków inwentarskich oraz budynków i miejsc wykorzystywanych do przechowywania pasz i ściółki pojedynczym ogrodzeniem o wysokości wynoszącej co najmniej 1,5 m na całej długości, związanym na stałe z podłożem, wykluczającym dostęp wolnożyjących dzików na teren gospodarstwa. Wymagania są spełnione także wtedy, gdy całe siedlisko jest ogrodzone w wyżej określony sposób.
- Utrzymywanie świń w gospodarstwie w budynkach, w których nie są jednocześnie utrzymywane inne zwierzęta gospodarskie kopytne.